در این اثر تحلیلی، به بررسی چگونگی هماهنگی فرم و مصالح ساختمان با اقلیم در معماری سنتی و معاصر ایران میپردازیم؛ جایی که هوشمندی طراحی، جایگزین مصرف انرژی بیرویه میشود. اگر به دنبال درک علمی و الهامبخش از پایداری در معماری اقلیممحور هستید، این فایل ارزشمند را از دست ندهید ✨
🏛 اقلیم، زبان نانوشتهی معماری ایرانی
از دیرباز، معماران ایرانی پیش از هر چیز، اقلیم و شرایط محیطی را در طراحی و ساخت بناها مد نظر قرار میدادند. در شهرهای گرم و خشک، سرد و کوهستانی یا مرطوب شمالی، نوع مصالح، فرم و سازماندهی فضاها همگی بر پایهی شناخت دقیق اقلیم شکل میگرفتند. در این نوع معماری، ساختمان نه در تقابل با طبیعت، بلکه در تعامل با آن خلق میشد.
در معماری سنتی، استفاده از مصالح بومی همچون خشت، گل، چوب و سنگ بهدلیل قابلیت تنظیم دما و رطوبت، باعث میشد بناها عملکردی همسو با محیط داشته باشند. به عنوان نمونه، دیوارهای ضخیم خشتی در مناطق گرم، مانع نفوذ گرمای روز و حفظ حرارت شب میشدند، در حالی که در مناطق سرد، سقفهای شیبدار و مصالح سبک از تجمع برف جلوگیری میکردند.
به گفتهی سایت نقش برتر پارس:
«درک اقلیم در معماری ایران، به معنای شناخت رابطهی متقابل میان فرم، مصالح و طبیعت است؛ جایی که هر عنصر، پاسخی به نیاز محیطی است.»
این نگاه عمیق، فلسفهی طراحی در معماری سنتی ایران را از سایر سبکها متمایز کرده است.
🌤 تحلیل: مصالح بومی و فرم در تعامل با اقلیم
تحقیقات بینالمللی در حوزهی Sustainable Architectural Design نشان میدهد که فرم بنا و جنس مصالح، دو رکن اصلی طراحی اقلیممحور هستند. در واقع، هر فرم ساختمانی بازتابی از شرایط محیطی است؛ از حیاطهای مرکزی در اقلیمهای گرم و خشک گرفته تا بامهای شیبدار شمالی.
در اقلیم گرم و خشک، فرم فشرده، دیوارهای بلند و پنجرههای کوچک به کاهش تابش مستقیم خورشید کمک میکردند. مصالحی مانند خشت و گل بهدلیل ظرفیت حرارتی بالا، دمای داخلی را متعادل نگه میداشتند. در مقابل، در اقلیم مرطوب شمال، مصالح سبک و透پذیر مانند چوب و نی به جریان هوا و تهویه طبیعی کمک میکردند.
در پژوهشهای منتشر شده در مجلات معماری مانند Energy and Buildings Journal، آمده است که انتخاب صحیح مصالح و فرم بنا میتواند تا ۵۰ درصد در مصرف انرژی صرفهجویی ایجاد کند. در همین راستا، معماران معاصر ایران با الهام از سنتهای بومی، در تلاشاند تا میان فناوری نوین و اصول اقلیمی سنتی پلی هوشمند برقرار کنند.