در این پژوهش به بررسی دقیق خانه پیرامون خور اثر مجتبی هوشنگیان شیرازی پرداخته می‌شود؛ اثری که با رویکردی شاعرانه و هوشمندانه، پیوند میان طبیعت، نور و زیست انسانی را بازآفرینی کرده است. این پروژه منبع الهام ارزشمندی برای دانشجویان و طراحانی است که به دنبال درک رابطه‌ی معماری معاصر ایران و انرژی خورشیدی در طراحی پایدار هستند. 🌿🏡
🌅 مقدمه – خانه‌ای در گفت‌وگو با خورشید و اقلیم
خانه پیرامون خور نمونه‌ای درخشان از معماری اقلیمی نوین ایران است که با هدف تلفیق عملکرد، زیبایی و پایداری طراحی شده است. این اثر در بستر اقلیمی خاصی قرار دارد که نور، دما و جهت‌گیری جغرافیایی نقش اصلی را در سازمان‌دهی فضاها ایفا می‌کنند. طراحی این خانه بر مبنای چرخه‌ی حرکت خورشید شکل گرفته و در هر ساعت از روز، نور طبیعی به گونه‌ای کنترل‌شده در فضا جریان می‌یابد. ترکیب فرم‌های هندسی ساده با مصالح بومی و مدرن، هویتی مستقل اما پیوسته با فرهنگ ایرانی به پروژه بخشیده است. در رویکرد کلی طرح، رابطه‌ی انسان با نور و طبیعت محور اصلی طراحی بوده و این تعامل سبب خلق تجربه‌ای آرام و پویا در فضا شده است.
از دیدگاه نظری، پروژه نمایانگر رویکردی میان معماری پایدار و فلسفه‌ی زیست اقلیمی است که در آن، معماری نه تنها به عنوان پناهگاه بلکه به مثابه موجودی زنده که با محیط خود تنفس می‌کند تعریف می‌شود. در گفت‌وگویی با وب‌سایت نقش برتر پارس آمده است: «در طراحی خانه پیرامون خور، نور خورشید نه یک عامل جانبی بلکه جوهره‌ی فضا است که هویت معماری را شکل می‌دهد» — (نقش برتر پارس، مرجع معماری ایران).
🏗️ تحلیل – ساختار فضایی، هندسه و عملکرد نور در خانه پیرامون خور
در بخش تحلیلی، ساختار فضایی پروژه به صورت یک سیستم پیوسته و مدور طراحی شده است که پیرامون محور مرکزی نور سازمان می‌یابد. این مرکز به مثابه قلب خانه، محل تلاقی انرژی، حرکت و سکون است. طراحی پلان‌ها و حجم کلی بر اساس اصول تناسب طلایی و هندسه‌ی تابشی انجام گرفته تا حرکت نور در طول روز نه‌تنها درخشان بلکه کارکردی باشد. مصالحی چون بتن اکسپوز، چوب طبیعی و شیشه‌های دو جداره، ترکیبی از سختی و لطافت را در فضا ایجاد کرده‌اند.
معمار با استفاده از سایه‌بان‌های متحرک، حیاط مرکزی و شکاف‌های باریک در دیواره‌ها، توانسته نور طبیعی را به عنوان عنصر طراحی فعال کنترل و هدایت کند. این راهکارها ضمن کاهش بار انرژی، به درک حسی و ادراکی فضا غنا بخشیده‌اند. از منظر اقلیمی، خانه پیرامون خور نمونه‌ای موفق در مدیریت گرمای تابشی و تهویه‌ی طبیعی است؛ هوای گرم از طریق شکاف‌های بالایی تخلیه شده و جریان هوای خنک از سطوح پایین وارد می‌شود. این عملکرد غیرفعال انرژی، باعث کاهش مصرف برق و ایجاد آسایش حرارتی پایدار شده است.
از نظر زیبایی‌شناختی، زبان معماری پروژه در تقاطع سنت و مدرنیته قرار دارد. فرم باز و انعطاف‌پذیر خانه، فضایی را خلق کرده که ساکنان می‌توانند با تغییر موقعیت خورشید، تجربه‌ای متفاوت از نور و سایه داشته باشند. ارتباط بصری قوی میان فضاهای داخلی و محوطه پیرامونی نیز به حفظ تعادل روانی میان درون و بیرون کمک کرده است.