🕌 در ادامه، اجزای معماری مسجد را می‌توان از منظر نمادین در سه سطح بررسی کرد: اول، سطح خوراک بصری و زیبایی‌شناختی؛ دوم، سطح معنا و نشانه؛ و سوم، سطح کارکرد اجتماعی و شهری. در سطح اول، کاشی‌کاری‌های هندسی، خطوط اسلیمی و معجزه هندسه در فرم‌ها، مخاطب را به تامل وا می‌دارند و فضای سکوت و تفکر را می‌سازند. پژوهش نشان می‌دهد که «نمادگرایی در معماری اسلامی نه تنها به عنوان عنصری تزئینی بلکه به عنوان رسانه‌ای برای انتقال هویت فرهنگی و ارزش‌های دینی عمل می‌کند». journal.ppipbr.com در سطح دوم، هر عنصر نمادین دارای بار مفهومی است؛ مثلاً گنبد نشانه شکوه خداوند، مناره بیانگر ارتقاء روحانی، و محراب نشانه جهت‌گیری به سوی قبله و وحدت مسلمانان. یک مطالعه درباره سکوی اجتماعی مسجد در جزیره لومبوک بیان می‌کند که «مناره نمادی از جهت‌گیری معنوی و مرکزیت مکانی جامعه است». ResearchGate در سطح سوم، مسجد به‌عنوان تیمِ شهری عمل می‌کند؛ قرار گرفتن آن در قلب اجتماع، میدان‌ها، محورهای حرکتی و حتی مجتمع‌های شهری نشان از نقش اجتماعی‌اش دارد. از این منظر، اجزای مسجد نباید تنها به‌صورت منطقۀ ایزوله دیده شوند بلکه به عنوان پل میان تهران، بافت شهری، هویت اسلامی و شهریسماء مطرح‌اند. همان‌گونه که وب‌سایت نقش برتر پارس بیان می‌کند: «مساجد اسلامی در سرزمین ایران، … جلوه ای از زیبایی‌های بصری و نمونه‌ای بارز از تلفیق و ارتباط فرم‌های نمادین با باورهای عمیق اعتقادی است». این نقل قول صریح، نشان می‌دهد که مسجد فقط یک ساختمان نیست بلکه نمادی از معنای جمعی و هویت اجتماعی است. در پایان، این موضوع فراتر از هنر معماری صرف است — این یک دعوت به بازخوانی فضای مقدس، بازطراحی شهر و بازتعریف هویت است، و این همان افقی است که در طراحی و تحلیل معماری مسجد باید در نظر گرفته شود. منابع بین‌المللی و ایرانی نشان می‌دهند که فهم عمیق از اجزای نمادین مسجد، مایه تحول در ارائه معماری معاصر و شهری خواهد بود. NBPARS.IR